Amerika kendi Şahıyla, Mat mı olacak? Rest çekerken her sabah yeni bir restle kabusla uyanıyor. Yapay zeka, elektrikli araçlar, güneş panelleri ve uçaklar.

Boeing ve Tesla’nın 10 yıl sonra oyundan çekilme olasılığı ne? Oyunun adı artık sadece “rekabet” değil, “jeoekonomik üstünlük savaşı.” Büyüme mi, değişim mi. Trump’ın odaklandığı konu sadece ve sadece büyümek, odak sadece büyüme oldukça Amerikan imparatorluğunun sonucunu hep beraber göreceğiz.

Çin’in devlet kapitalizmi modeli ve innovasyon odaklı yürüyüşü rakip tanımıyor. Tesla bireysel kar amacı güderken, BYD ve CATL gibi Çinli firmalar doğrudan devletin “küresel güç projeksiyonu” amacıyla destekleniyor.

Boeing, ABD ordusu dışında neredeyse tamamen serbest piyasa şartlarına bağlı. Oysa COMAC, iç piyasada zorunlu hale getirilen bir “millî çözüm” haline geldi. Teknoloji sıçraması Çin’de. CATL’nin hızlı şarj bataryası Tesla’nın batarya liderliğini bitiriyor.

COMAC C919, Boeing’in 737’sine rakip olmaktan çıktı, ikame hale geldi.

Çin sadece üretmiyor; artık yenilik geliştiriyor.

Jeopolitik ters rüzgarlar

ABD-Çin gerilimi, bu şirketlerin Çin’de iş yapmasını daha da zorlaştıracak. Çin’in “dijital duvarı” gibi, ticaret duvarları da büyüyor. Küresel güç dengesi değişiyor.

2030’larda Çin’in dünya GDP lideri olması bekleniyor. En büyük pazarı kaybetmek, Tesla ve Boeing için “oyun dışı kalmak” demek olabilir. Siyasetinde bunu koruması uzun vadede sürdürülebilir değil.

Sonuç: Oyun dışı kalmak kaçınılmaz mı?

Eğer bu şirketler Çin’e bağımlı kalır ve Asya, Afrika gibi pazarlarda yeni hegemonya kuramazlarsa, 10 yıl sonra ciddi bir pazar daralması ve çöküş kaçınılmaz olabilir.

Ces 2025 Konferansı’ndan çıkarken, taksici, kalabalıktan dolayı merakla, konferansın içeriğini sordu. Bende kısaca Jensen Huang’un gerçek zamanlı yapay zeka sunumu yaptığını özetledim. Taksici, “Bu ne anlama geliyor” dedi. Bende kendisine gördüğümüz birçok işin otonom insansız hale geleceğini söyledim. Bunun bizim meslek için geçerlilik payı ne, taksilerinde yüzde yüz insansız olacağını, öngörüyor musun? diye sordu. Bende 265 firma bu konuda çalışıyor ve ayrıca birçok sektörde yakın zamanda bu geçişi görebiliriz. Taksici, “Biz ne yapacağız, zengin daha zengin olacak ve biz daha da fakirleşeceğiz” dedi. Bir anda durdum, cevap veremedim, oysa yapay zekadan dolayı tüm dünyada büyük bir bolluk ekonomisine geçeceğimizi tarımda, hayvancılıkta ve üretimin olduğu her platformda büyük verimlilik yaşanacağını, maliyetlerin düşeceğini, her şeyin otonom hale geleceğini düşünüyordum. Taksicinin sorduğu soruya Jensen Huang’ne cevap vermiş var mı diye araştırmaya başladım. Kendisine birisinin aynı minvalde sorusuna denk geldim. 45 global şirketle ürünlerini yapay zekada iş ortaklığıyla kullandırdığını, fiziki işlerde zaten çalışacak insan bulmanın çok zor hale geldiğini ifade ediyordu. Haklı mı diye düşünürken moto kurye işinin Çin’de gideceği yeri gösteren bu paylaşıma denk geldim. Çin’de yüzde yüz otonom insansız elektrikli araçlar, caddelerde getir götür işlerinde, önemli bir işlev görmeye başlamış bile. Yapay zeka hızlıca her şeyi dönüştürme yolunda. Yollarda oyuncak gibi gözüken bu otonom araçlar, lojistik hizmet endüstrisini baştan sona değiştirecek gibi gözüküyor. Ve taksici gibi moto kuryeler, gibi bizim işimiz ne olacak sorusuna ya da Elon Musk’ın milyarlarca üretmeyi düşündüğü bütün fiziki işleri yapacak humanoid robotlar, esasen Jensen’in verdiği cevap yetersiz gibi, maalesef dünyanın hızlıca gelecek bu geçişle ilgili, bütün fiziki çalışanlar ne olacakla ilgili, pek bir hazırlığı yok, çünkü çalışmakta günün sonunda bir ihtiyaç.

Seattle Amazon Go nun ilk mağazası beni en az Meta’nın Metaverse’ü kadar şaşırttı. Nasıl bir yatırım olduğunu anlayamadım. Yaklaşık 200‐250 metrekare olan bu market ile büyük bir sansasyon yaratıldı, tüm dünyada derslerde okutuldu. Her yerde reklamları döndü; influencerlar, youtuberlar tarafından binlerce içerik çekildi. Ben Amerika’ya gelmişken Amazon Go’nun ilk mağazasının teknolojisini yerinde görmek istedim. Ne yaptılar, proje neden Metaverse gibi dondu, yöneticileriyle yerinde ayrıntılarını görüştüm. Küçük bir fikir vermesi açısından sonrasında çekim de yaptım.

Amerika’da Amazon Go mağazaları, kasiyersiz alışveriş deneyimi sunarak perakende sektöründe yenilikçi bir adım atıldı. Herkesi heyecanlandıran reklamı sayesinde dünyada seyretmeyen kalmadı. Ancak, bazı mağazaların kapanması ve projenin beklenen başarıya ulaşamaması, çeşitli faktörlere dayanıyor.

Yüksek teknoloji maliyetleri bunun en büyük nedenlerinden biri. “Just Walk Out” teknolojisi, gelişmiş sensörler ve kameralar gerektirdiğinden, mağaza başına yüksek kurulum maliyetlerine yol açtı. Bu durum, özellikle düşük kar marjlı perakende sektöründe finansal sürdürülebilirliği imkânsız kıldı.

Manuel müdahale gereksinimi ise bir diğer önemli konu. Tam otomasyon hedeflenmesine rağmen, sistemin doğruluğunu sağlamak için Hindistan’da yaklaşık 1.000 çalışan manuel olarak işlemleri denetliyor. Bu, operasyonel maliyetleri artırmış ve teknolojinin verimliliği konusunda soru işaretleri oluşturmuş.

Her işletmede olduğu gibi burada da yüksek kira maliyetleri göze çarpıyor. Özellikle büyük şehirlerdeki mağazaların kira maliyetleri, operasyonların ekonomik sürdürülebilirliğini olumsuz etkiliyor. Bu nedenle, bazı mağazaların kapatılması kararı alınmış.

Amazon, 2023 yılında Seattle, New York ve San Francisco’daki sekiz Amazon Go mağazasını, bu gibi nedenlerden ötürü kapatmış. Buna, 2024 yılında New York’ta üç mağaza daha kapatarak devam ediyor. Bu kapanışların, yüksek kira maliyetleri ve operasyonel zorluklar nedeniyle gerçekleştirildiğini söylemekte fayda var.

Mağaza yöneticisi hanımefendinin ilettiğine göre bazı mağazaların kurulumu 2 yılı bulmuş. Gelişmiş sensörler, kameralar ve yapay zeka sistemleri gibi yüksek teknoloji bileşenlerinin kullanımı, kurulum maliyetlerinin ve sürelerinin geleneksel perakende mağazalarına kıyasla çok yüksek olduğunu göstermekte. Burada bahsedilen milyon dolarların üzerinde astronomik maliyetler.

İş modeli, iş modeli, iş modeli

Amazon Go mağazaları yenilikçi bir konsept sunmuş olsa da yüksek teknoloji ve işletme maliyetleri, manuel müdahale gereksinimi ve ekonomik sürdürülebilirlik gibi faktörler, projenin beklenen başarıya ulaşamayacağını bu yanlış bakış açılarıyla göstermiş oldu.

Esasen bu teknoloji Nvidia’nın CEO’su Huang’ın geçen akşam gösterdiği cihazlar ile çok daha kolay olacak gibi duruyor. Üstelik ekonomik farklı çözümlerin de çok yakında gündemde olacağını söylemek de gerek. Sadece öncesinde kapsamlı fizibiliteye odaklanmak lazım.