Beş sene önce iyi niyetli olduğu halde yapılan hata sonucu şirket sağlığını tehlikeye atanlar için “Nakit akışı ihmale gelmez” uyarısı yapmış ve çözümlerini  de yazmıştım. Bir sene önce ise büyük artış gösterdiği için “Konkordato salgını önlenmelidir” tavsiyesinde bulunmuş ve kar topu gibi büyüyen yıkıcı etkisini gündeme getirmiştim.

Ancak düşündüm ki; gerçek konkordato ihtiyacı beliren şirket ile fırsatçıyı ayırmak gerekiyordu. İşte bu günkü konumuz da bu ayrımı yapmak üzerinedir.

İşin hukuki tarafı ile değil ahlaki ve ticari tarafı ile ilgili olduğumuzu da baştan belirtmeliyim. Konkordatonun en yıkıcı sonucu, bu hakkı elde eden şirketin borçlu olduğu işletmeleri de ateşe atmasıdır.

Nasıl mı?

Konkordato talebi kabul görüp onaylanan şirketler, belli bir süre devlet kontrolüne giriyorlar. Olumlu tarafı budur. Ancak bu zaman diliminde (mahkemece belirlenen), alacaklılar haciz işlemi başlatamıyorlar.

Peki kötü niyetli bir şirket bu kapıyı nasıl aralayabiliyor?

Öncelikle bu fırsatçıların empati yoksunu olduğunu ve dara düşecek tedarikçilerinin riske giren ticari yaşamları ile hiç ilgilenmediklerini kenara not edelim.

• Yukarda da belirttiğim gibi konkordato şartlarının başında nakit akışının bozulması gelir. Peki bu fırsatçılar için nakit akışını bozmak o kadar zor mu?

Hayır, alacaklıların hakkı olan parayı usulüne uygun (!) şekilde şirket dışına çıkarmakla hem istenen şartlar oluşuyor hem de o para dışarda çeşitli finansal yatırımlarla refah artırıcı araç haline gelebiliyor. İşin kötüsü yakın çevrenin gözü önünde gerçekleşen ve düşmeyen yaşam standardı da özendirici oluyor.

• Hilenin bütün çeşitlerini bilmemiz elbette mümkün değildir. Zira bunlardaki yaratıcılık bizi aşmaktadır. Ancak depoların aşırı doldurulması ve bir kısmının nakit ödeme karşılığında alış fiyatının altında elden çıkarılması bir işarettir.

Daha sonra o eldeki paranın izi sürülmelidir. Başka bir şirkete devredilmek üzere gayrimenkul yatırımı en yaygın usullerdendir. Ancak minareyi çalan kılıfını önceden hazırlayacağından, tespiti zorlaştırmak için bu işlemlerin zamana yayılması da ihtimal dahilindedir.

• Bu işletmelerden alacaklı olan her tedarikçi zincirleme olarak kendi tedarikçilerini de zora sokuyor. İşte domino etkisi dediğimiz budur.
• Bunun için sadece kamu ve finansal alacaklar yapılandırılmalıdır. Zira hem borç öteleme ile yıkılmayacak 2 muhatap bu kurumlardır hem de bu sürecin cazibesini azaltmak gerekmektedir. Çarkların düzenli işleyebilmesi için ticari borç ödemeleri kesintiye uğramamalıdır. Belki kızanlar olabilir ama bu neredeyse zorunluluk haline gelmiştir. Örneğin aile içinde ticari faaliyeti olan bir amcadan veya dayıdan vadesi belli olan bir borç alındıktan sonra “ben sana bunu ödemiyorum” denebiliyor mu? Hayır. Peki 7 kat yabancıya nasıl rahat söylenebiliyor?
• Bu bakımdan bu fırsatçıların tespiti için daha hassas bir denetim süreci gerekiyor. Böylece koruma zırhını kuşanmanın o kadar kolay olamayacağı gösterilmiş olabiliyor.
• “Hazine ve Maliye Bakanlığı, ‘çok harcayıp az gelir beyan eden veya hiç beyan etmeyenlerin’ peşine düşecek” haberi geç de olsa alınmış olumlu bir kararın ifadesidir. Ancak bu durumun katmerlisini yukarda anlatmış bulunuyorum. Aradaki önemli fark, haberde bahsi geçen grup sadece devleti zora sokarken; konkordato fırsatçıları hem devleti hem de orta ve küçük ölçekteki tedarikçileri aileleriyle birlikte sıkıntıya sokmaktadırlar. Sosyal devlet anlayışıyla bu çok geniş kitlenin mağduriyeti giderilmelidir.

Bu fırsatçıların sayısını az bulan veya cesaret gösteremeyeceklerini düşünenler için iki örnek vereceğim.

• Sivas’ta en çok vergi veren ikinci isim Sivassporlu yabancı futbolcu Charisis olmuştur. Elbette futbolcu da bu duruma şaşırmış olmalıdır.
• Bolu’da 2024 yılında en çok vergi ödeyen kişi youtuber Burcu Atik olmuştur. Atik Ailesi kamp videoları çekip yayınlayan bir vergi mükellefidir. Eminim diğer illerimizde de benzer örnekler bulunmaktadır. Bu yarışta kendilerini zorlayacak bir sanayici, üretici veya satış şirketlerinin olmaması ise düşündürücüdür.

Ödediği vergi ile övünen değil, ondan kaçışı saklayabildiği için huzura eren bir kitleye sahipseniz, konkordato hilesi bunun sadece bir sonraki adımıdır. Bizler vergi denetimlerinin yetersizliğinden bahsederken, bazı iş çevrelerinin vergi denetimlerinden şikayetçi olması ise çok normaldir. Zira alışkanlıkların devam etmesi istenmektedir.

Sonuç olarak; konkordato kulvarı bazı kötü niyetli şirketlerin vurgun yeridir.

Hilenin özeti:

‘Vadeli al, peşin sat/Borcu şirkete bırak, nakiti taşımaya bak/Şirket için konkordato kararı aldır/Sonra o borcun da önemli kısmını ortadan kaldır/Böylece küçük işletmeler birer birer batar, hileyi yapan huzur içinde yatar.’

Duyuyoruz ki; Adalet Bakanlığı’nın görüşe açtığı İcra ve İflas Kanunu’nda değişiklik sağlayan Cebri İflas Kanunu taslağı, konkordato sistemine önemli değişiklik getiriyor. 31 Ocak 2026’ya kadar görüşlerin alınacağı taslakta konkordato kurumu güçlendiriliyor.

Bana göre, konkordato başvurusu için istenen belgeler arasında en önemlileri borçlunun mali tablolarıdır. Son 3 yıla ait bilanço ve gelir tablosu, nakit akış tablosu (paranın izini sürmek için) ve sermaye yapısını gösteren belgeler ilk bakılması gerekenlerdir.

Bu sakıncalı girişimlere mutlaka engel olunmalıdır. Zira haksız konkordato kararlarının; çok sayıda işletmeyi zora sokmasının neticesi devletin de vergi kaybıdır. Bu bakımdan aciliyeti vardır.

Yüksek satış potansiyeline sahip büyük perakendecilerin kendi özel markalarını raflarda öne çıkardıklarını yıllardır izliyoruz. Tüketici tarafından özellikle daha düşük fiyatları sebebiyle tercih edilen bu ürün grubu market raflarının lokomotifidir. Hemen hemen her kategoride, ya perakendecinin tabela adıyla ya da tek perakendeciye özel çeşitli markalarla üretilir. Kalite sorumluluğu üretici kadar sahibi olan perakendeciye de aittir. Yani “ben üretmiyorum” diyerek sorumluluktan kaçamaz. Ancak yine de zaman zaman kalite sorunları yaşandığına şahit oluyoruz. En fazla da bal ve sızma zeytinyağı kategorilerinde…

Bu bakımdan fiyat kıyaslaması yaparken bu hususu da dikkate almak gerekiyor.

Ürünleri hangi üreticinin ürettiği en önemlisidir. Kendi markası taklit-tağşiş listesinde yer alan bir üreticiye PL üretimi yaptırmak görev ihmalidir.

Kaliteyi garanti altına aldıktan sonra da elbette sıra fiyatlara gelecektir.

Bir müddet önce 3 büyük perakendecinin raflarındaki tanınmış markaların fiyatlarını kıyaslamış ve “En ucuz ürün nerede?” başlığı ile yayımlamıştık.

Amaç tüketici nezdinde oluşan fiyat algısını sahada sorgulamaktı. Zira genellikle indirim marketindeki özel markalı ürünlerle süpermarket rafındaki tanınmış markaların fiyatları kıyaslanıyordu. Ben bunu boks ringinde iki farklı sikletteki sporculara müsabaka yaptırılmasına benzetiyorum. Elbette boks tarihinde böyle bir şey hiçbir zaman gerçekleşmedi. Aynı durum private label ürün ile tanınmış markanın dövüştürülemeyeceği kuralı için de geçerlidir.

Dolayısıyla bu defa da sadece PL ürünlerde, değişik perakendeciler arasında fiyat kıyaslaması yaptık. Bu zincirlerin birbirlerini yakından takip ettiklerini ve arayı fazla açmadıklarını zaten biliyorduk. Ancak bir de anlık fotoğraf çekmek istedik. Fiyatlar 23 Ekim 2025 tarihinde alınmıştır.

Bu üç perakendeciden biri indirim marketidir. Fiyatlar ürün bazında farklı olabilse de listenin dibinde en fazla 2 puanlık fark görebiliyoruz. Ancak bunun yanında A-B-C marketler içinden hangisinin indirim marketi olduğunu bulmak kolay olmayabilir. Zira daha önce yaptığımız kıyaslamada ortak bulundurdukları tanınmış markalarda fark az da olsa indirim marketi en ucuz çıkmıştı. Bu sefer ise en ucuz çıkan (100 endeks) indirim marketi olmamıştır.

Her üründe en ucuz olan bir perakendeci bu coğrafyada yoktur.

Aşağıdaki listede görüleceği üzere;

• A market 6 üründe en ucuz ve 5 üründe en pahalı,
• B market 6 üründe en ucuz ve 3 üründe en pahalı,
• C market 7 üründe en ucuz ve 8 üründe en pahalı çıkmışlardır.

Bazı medya kaynaklarında private label üretimin yüksek kâr marjı elde etmeyi amaçladığı belirtilmektedir. Tam tersine rekabetçi fiyatlara karşı silah olarak kullanılması, kategori içindeki satış payının artırılması ve sürümden kazanılması öncelikli hedeflerdir.

Şu anda ülkemizde hangi perakendecinin hangi stratejiyi öne aldığını bilmek kolay değildir ama küresel anlayış yukarda belirttiğim gibidir. En azından gıda kategorilerinde…

Ölçek ekonomisi büyük perakendeciler için itici güçtür. Zira bir ürünün üretiminde üretim miktarının artırılması ile üretim maliyetinin düşürülmesi; bu sayede de daha uygun raf fiyatlarına ulaşılması hedef olmalıdır. Ancak büyük satış hacmine rağmen daha düşük hacimli rakipten daha fazla kâr marjı hedeflenirse tablo birincinin aleyhine bozulabilir.

Küresel anlayışa bir örnek…

İsviçre Migros’un kendi markasını taşıyan çikolatanın ünü Avrupa’ya yayılmıştır. Nedeni sadece kalite seviyesi olmayıp, rakiplere göre önemli fiyat avantajı da sağlamasıdır. Dolayısıyla bu özellikler çikolatayı hediyelik ürün kategorisine de sokmuştur. Yüksek kâr marjı meselesine gelince; bir ürünü hem kaliteli yapmak hem piyasadan oldukça ucuza satmak hem de yüksek kâr marjı uygulamak mümkün değildir. En azından birisinden vazgeçmek zorundasınız!

Avrupa’da düşük enflasyona rağmen uzun yıllardır farklı formatlar arasındaki fiyat makası hiç değişmemiştir. Bizdeki sorun ise fiyat disiplininin kaybolmuş olmasıdır. Bir sonraki yazımda bu konuyu ele alacağım.

Sonuç olarak; private label ürünler büyük perakendeciler için ne kadar itici güç yaratsa da, önemli markalarda fiyat avantajı yerel gross marketlere ve yerel marketlere geçmektedir.

Yani büyük perakendecilerin ölçek ekonomisinden yararlanarak öne çıkardığı private label uygulamaları; onlarla rekabet halindeki yerelleri de piyasa markalarında daha makul kâr marjı uygulamaya itmekte ve bu da olumlu sonuç vermektedir. İşte bunun için bu satış noktalarında 100 endeksin altının da görülebileceğini tahmin ediyorum. O konuyu da başka bir yazıda ele alabiliriz.

Eksi reel faize geçildiğini ben söylemiyorum, TÜİK Eylül ayı için söylüyordu. Açıklamada,”TÜFE ile indirgendiğinde mevduat faizi (brüt) yatırımcısına %0,06 oranında kaybettirdi” deniyordu.

Bu haftaki PPK toplantısında politika faizi 100 baz puan daha indirildi ve eksi reel faiz dönemi resmen başladı. Yeni faiz oranı %39,5 oldu.

Bunun hesabını önceki yazımda yapmıştım.

Mevduat sahibini brüt getiri ilgilendirmiyor, çünkü %15’de vergi kesintisi var. Memlekette alışkanlık olmuş; Merkez Bankası’nın politika faizi veya bankaların verdiği nominal faiz (brüt) ile güncel enflasyon oranı arasındaki farka bakılıyor. Oysa bunların yerine net nominal faiz ve beklenen enflasyon formüle yerleştirilir. Sonra da ne çıkarsa bahtına!

Son 100 baz puanlık indirimden önce bulduğum reel faiz -%2,81 idi. Bunun için durum netleştiğinden, eksi reel faiz de tartışılamayacağından yeni bir hesap yapmıyorum.

Reel faiz yoksa, iç talebi sınırlayamaz, enflasyonu tutamazsınız. Bunları MB yönetimi çok iyi bilmesine rağmen demek ki baskılara direnememiş.

Yastık altındaki altın durup dururken piyasaya çıkmaz. Ancak TL’nin reel getirisi bu yatırım aracını saklandığı yerden çıkarabilir. Dolayısıyla suçu yastık altındaki altına yüklemek kolaydır ama anlamlı değildir.

Burası çok önemli!

Ekim ayı ortalarında (PPK toplantısından önce) ekonomi ağırlıklı yayın yapan bir gazetenin yazarı şöyle söylüyordu; “300 baz puanlık bir indirim daha yapılması bekleniyor. Hali hazırda %40,5 olan politika faizinin %37,5 seviyesine çekilmesiyle enflasyonla faiz arasındaki yaklaşık 7 puanlık reel faiz farkının korunması hedefleniyor.”

Baştan sona kadar yanlış olduğu için neresini düzelteyim?!

• Politika faizi %40,5 iken mevduata verilen faiz %39 idi. Yazarın senaryosuna göre politika faizi %37,5’e düşseydi mevduat faizi en iyi ihtimalle %36,5’e düşecekti (çok büyük meblağlar hariç). Bu nominal faizdir…
• Bunun üzerinden %15 stopaj düşüşüyle net nominal faiz yaklaşık %31 olacaktı.
• Diyelim ki yanlış da olsa, güncel enflasyona göre bu hesabı yaptınız, reel faiz yine eksidir.
• Doğru olan beklenen enflasyona göre yapmaktır ama kimin beklediği enflasyona göre bu hesabı yapacaksınız?

Herhalde şimdiye kadar hiç tutmayan tahminleri referans alamazsınız. Bana göre 12 ay sonraki enflasyon tahminim (az sapmalı tahminlerim arşivde görülebilir) %37’dir. Buna göre de yaklaşık eksi reel faiz %6’dır. Gerekçelerine sonuç kısmında yer vereceğim.

İki hafta önceki yazımda, %39 nominal faize göre bile bulduğum eksi reel faiz oranı %2,81 idi.

Normal şartlarda bu ay faiz indirimi beklenen bir şey değildi. Ancak iktisadi kurallar kenara konursa, umumi arzu üzerine değişik tercihler de gündeme gelebiliyor, bedelini de hep beraber ödemiş oluyoruz.

Sonuç olarak; varsayımlar isabetli olduktan sonra, matematiğin “sana göresi, bana göresi” olmaz. Bir ekonomi için en kötü durum; bankalardaki tasarrufun altına ve dövize yönelmesidir. İşte eksi reel faiz bu kapıyı aralar. Üstelik yabancı yatırımcılar da reel getirinin olmadığı ülkeye yatırım yapmazlar. Oysa hem tasarrufları artırmak hem de ekonomik istikrarı sağlamak için TL’nin korunması tercih edilmeliydi.

Sanayi üretimi konusunda sıkı para politikasının olumsuz etkisi düşünülürse, bunu sınırsız sürdürmenin mümkün olmadığı bilinmelidir. Şifa veren birçok ilacın yan tesirleri de olduğu unutulmamalıdır. Bu da enflasyona dair iyimser tahmin yapmayı engelliyor. Artık geciken yapısal reformları ve kamunun yapmadığı tasarrufları tekrarlamaya bile gerek yoktur.

Kaldı ki ufukta seçim ihtimali vardır ve hükümetler seçime giderken, sıkı para politikasına veda ederler.

Bir kurum adına ne söylendiğine değil ne yapıldığına bakmak daha doğrudur. Bizimle aynı fikirde olmayan hazine Ekim ayı içinde beş yıl vadeli borçlandı. Bu beş yıl boyunca her yıl %37 bileşik faiz ödenecek. Diğer yandan son OVP’de enflasyon hedefleri, 2025 için %28,5, 2026 için %16, 2027 için %9, 2028 için %8 tahminlerini içeriyordu. Burada bir yanlışlık yok mu?

Örneğin ben vatandaş olarak bankadan kredi alacak olsam, beş yıl içinde enflasyonun tek haneye ineceğini göre göre bu kadar yüksek faizle uzun vadeli borç almam. Devlet hiç almaz…

Acaba enflasyonun düşmeyeceği konusunda bizimle aynı fikirdeler mi?

MB, Eylül ayında politika faizini 250 baz puan indirince, bir başka iktisatçı, “Benim beklentim daha yüksek faiz indirimi yapılmasıydı. Zira Arjantin’den sonra en yüksek faizi veren ülke biziz” diyebildi. Herhalde yazar en yüksek enflasyona da sahip olduğumuzu bir an unutmuş olacak. Sanki yüksek faiz durup dururken o seviyede bulunuyormuş gibi…

Faizin çok kötü bir şey olduğunu kabul etmekle (aynı fikirdeyim), faizin aynı zamanda enflasyonu kontrol etmek için kullanılan bir ilaç olduğunu kabul etmek çelişki değildir.

Sonuç olarak; enflasyon yüksekken faiz indiriminin riski sabit gelirlilerde, nimeti de tekrar yükselecek enflasyondan ek gelir elde edenlerdedir.

Üstelik politika faizinin inmesi piyasa faizinin ineceğini garanti etmez. 2021 Eylül’de bunu yaşayarak gördük. Tahterevalli gibi biri inerken diğeri yükseliyordu. Kaldı ki politika faizini ne kadar düşürürseniz düşürün, kredi ucuzlamadıktan veya krediye ulaşılamadıktan sonra bir önemi kalır mı?