Ercüment Tunçalp
Zeytinyağı ve güven eksikliği
Tüketicide zeytinyağ konusundaki güven azalışı sürüyor. Zira taklit ve tağşiş listelerinde en fazla yer tutan kategori bitkisel yağlar oluyor.
Peki bu sorunu sadece kendi içimizde mi yaşıyoruz?
Küresel anlamda zeytin coğrafyasındaki gelişmeler yakından izleniyor. Güven kazanmayı başaranlar daha fazla güçlü marka yaratıyorlar, bizden de çoğunlukla dökme ürünü titiz bir kalite kontrolle ithal ediyorlar.
Zeytin üretiminde Akdenize kıyısı olan ülkeler iklimleri gereği en elverişli topraklardır. Sırasıyla üretimin yüzde 26’sı İspanya, yüzde 23’ü İtalya, yüzde 15’i Yunanistan, yüzde 9’u Türkiye, yüzde 8’i Tunus ve yüzde 5’i Fas tarafından sağlanıyor (Kaynak: Euronews).
Türkiye’de yaklaşık olarak 178 milyon zeytin ağacı bulunuyor (dünyada ise 900 milyon). Yani ağaç sayısında payımız yüzde 20, üretim payımız yüzde 9…
Birinci sebep 25 milyon zeytin ağacımız meyve vermiyor. İkinci sebep ise ağaç başına 10 kilo olan düşük verimi artırmak gerekiyor.
Zeytinyağ üretiminde ise İspanya, İtalya, Yunanistan ve Tunus’un arkasından 5. sırada bulunuyoruz.
Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi tahminine göre bu yıl zeytin üretimimiz 1 milyon 532 bin ton olacak. Bunun 414 bin tonu sofralık olarak değerlendirilecek. Kalan 1 milyon 118 bin ton zeytinden de 224 bin 595 ton zeytinyağ elde edilmesi bekleniyor.
Tüketimde çok gerilerdeyiz. Çoğunluğu üretici olmayan Avrupa ülkelerinde kişibaşı zeytinyağ tüketimi ortalama 15 litre iken, Türkiye’de henüz 2 litre seviyelerindedir.
Peki markalaşma ve pazarlama alanında var mıyız?
Hemen hemen yokuz. Türkiye 2017-18 sezonunda 287 bin ton civarında üretim yapmış, yapılan ihracatın yüzde 80’i İtalya ve İspanya’ya dökme olarak gerçekleşmiş.
İtalya ve İspanya dünyanın en büyük zeytinyağı üreticileri olmalarına rağmen bizden zeytinyağı alıyorlar. Çünkü kendi ürettiklerini satmalarına rağmen talebi karşılayamıyorlar. Bizden dökme olarak aldıkları ürünü kendi markaları ile ambalajlayıp, bizden aldıkları fiyatın 4 katına satıyorlar.
İşin asıl üzücü tarafı budur!
Böyle bir milli değer için özeleştiri gerekiyor. Ürünleri tanıtırken abartılı ifadeleri çok kullanıyoruz. Birçok konvansiyonel üründeki “doğal” tanımı gibi, zeytinyağında da ‘halis’ ve ‘gerçek’ gibi süslemelere hiç gerek yoktur. Kaliteyi belli seviyede tutmaya ihtiyaç vardır.
Naturel sızma (Extra Virgin) kaliteyi ifade eder. Yağ asitliğinin 0,8’in altında, tat ve kokusunun kusursuz olduğunu garanti eder. Ancak üzülerek tekrar etmeliyim ki; ambalajında bu ifade yer alan onlarca hileli ürün bulunmaktadır. Hileli ürünlere ait 119 sayfalık son listenin 32 sayfası bitkisel yağlara aittir.
Bazı markaların hile yapması kadar bazı satıcıların da bu konuda sorumlu davranmaması oldukça şaşırtıcıdır.
En kıymetli zeytinyağ olduğunu belirttiğimiz naturel sızma, zeytin meyvesinin dalından koparılmasını takiben 4 saat içinde soğuk sıkım yöntemiyle sıkılarak elde edilir. Kusursuzdur. Daha doğrusu öyle olmalıdır!
Çiğ tüketmeye uygundur, yani ‘doğrudan yenilebilir’ kalitededir. Ve maliyeti çok kolay hesaplanabilir.
Bazen perakendeci kendi özel markasının hileli olduğu açıklanınca üreticiyi değiştirmekte, ancak yeni ürün de hileli çıkmaktadır. Oysa ilgili Bakanlık tespit edene kadar perakendecinin kontrolünden kaçması işin olağan akışına aykırıdır.
Normal şartlarda bir perakendeci en az ayda bir kendi markasını kalite kontrolden geçirir ve senede bir açıklanan Bakanlık listesini beklemesine gerek kalmaz. Kaldı ki, hileli markada bile paydaşların çoğu hiçbir şey olmamış gibi yola devam etmekteler.
Bir kilo zeytinyağ ortalama 5 kg zeytinin sıkılmasıyla elde edilir. Kilosu 4 liradan 5 kilo zeytin 20 lira tutar. İşçilik, ambalaj ve fabrika kârını asgariden hesaplarsak 23 lira üretici fiyatı çıkar naturel sızma zeytinyağının…
Eğer bir süpermarket zinciri, uzun süre KDV dahil bu fiyatın altında satış yapıyorsa, “bu ambalajın içinde ne var?” sorusuna cevap aramak normaldir.
İkili satışta 1 litresi 21.50 TL’ye gelen ürün, şimdi tekli satışta bile bu fiyatın altına düşmüştür. Fiyatın içinde perakendeci kârının, lojistik maliyetin ve marka payının da olduğu unutulmamalıdır.
Prensip olarak marka açıklamıyorum. Zaten listelerde var. Ayrıca merak edenler arama motoruna ‘zeytinyağı- şikayetvar’ yazdığında, hem rekor şikayet alan markaları hem de tüketici tespitlerini görebilirler.
Örneğin, Güneydoğu’da üretilen zeytinyağının Ege Bölgesi yağı olarak satılması da tağşiş sayılır ama buna bile şimdilik sıra gelmediği kanaatindeyim. Yeter ki içine pamuk, palmiye ve mısır yağı karışmasın.
Hile yapana uygulanan 22 bin liralık para cezasının caydırıcılığı yoktur, zira haksız kazancın yanında bahşiş gibi kalmaktadır!
Gıda üretiminden men etme ve 5 seneden az olmayacak hapis cezaları gündeme gelmelidir ki; bu güne kadar arkadan dolanma, markayı değiştirme, üretim yerini taşıma, yeni şirket kurma gibi kurnazca çözümler geçersiz olsun ve kanunda yapılacak değişikliklerle bu kötü niyetliler çaresiz kalsınlar.
Ercüment Tunçalp
Gıda terörünün görünmeyen yüzü!
Para cezalarının gıda terörünü önlemede yetersiz kalacağını çok fazla seslendirdik. İfşa mekanizması tam 31 ay çalıştırılmayınca, bütün sahtekarlara bir rahatlama geldi. Sosyal medyada “Bir insan markasını hiç tehlikeye atar mı?” şeklinde makul görülebilen bir soru var. Oysa bizim ülkemizde bu kişiler markayı riske ettiklerini hiç düşünmediler ki…
Markalarının tehlikede olduğunu 2 Ekim’de ani ifşa kararı ile anladılar!
Bugün için gıda teröründen korunabilmek, sokaktaki terörden kaçabilmekten daha zordur. Sokak mafyaları, yabancı çeteler, uyuşturucu ayakçıları, kadınların muhatap olduğu riskler gözümüzün önünde gerçekleştiği için en korkutucu sorun zannediliyor. Oysa yavaş yavaş ve gizli gizli zarar veren sorunlu gıdalar en büyük tehdittir. O zaman görünmez olan tarafından; yani gıda teröründen gelecek riskleri tek tek sayarak başlayalım. Yüksek pestisit, sülfür dioksit, salmonella, aflatoksin, sildenafil, tadalafil, ağır metal, ölçüsüz natamisin kullanımı, gıdada kullanılmasına izin verilmeyen boya tehditleri ile hijyen eksikliğinin bize yükleyeceği riskleri aktarmaya öncelik vereceğim.
Başlıyoruz;
- En büyük risk yaş sebze meyvede bilinçsiz kullanılan tarım ilaçlarından oluşan tehlikedir. Şimdiye kadar ben yurt içinde bu kusurundan dolayı sahadan toplatılan ürün pek duymadım. Ancak her gün ihracata giden ürünlerden bir iki partinin, gittiği ülkenin sınırından standart dışı kalite sebebiyle geri döndüğünü yabancı kurumlar sayesinde öğrenebiliyoruz. Burada hem ilaç uygulama miktarı ve zamanlama yanlışları hem de Irak ve Suriye’den kaçak yollardan gelen ucuz tarım ilaçlarının kullanılması en büyük riski yaratıyor. Facianın boyutunu öğrenmek isteyenler, yazının sonundaki ‘notlar’ bölümünde en fazla kalite sorunu yaşanan ürünleri ve iade edildikleri ülkeleri mutlaka görmeliler. Eğer neler yediğimizin bir kısmını merak edenler veya ülkemizdeki kanser vakalarının neden patladığı hakkında fikri olmayanlar varsa şöyle bir göz atmaları yeterlidir. Güncel olarak takip etmek isteyenler ise; Avrupa Birliği Gıda Güvenliği Kurumu RASFF, inside eat ve gıda dedektifi hesaplarından izleyebilirler.
- Şimdiye kadar ihracattan dönen bu binlerce ton ürünün yurt içinde tüketilmediğini garanti eden bir söz duymadım. Afiyetle yediğimiz en güçlü ihtimaldir. Bunun için öncelikle bu vatan millet düşmanlarının ifşa edilmesi gerekir.
- Birinci tehlike, yukardaki duyuruların bütün dünya ülkeleri tarafından takip edilmesi sonucunda, yakında bizim zehire batırılmış meyve sebzemizi kabul edecek ülke bulunamayacak olmasıdır. İkinci tehlike ise bilgilenme imkanını kaybedecek olmamızdır.
- Yukardaki durum; kuru meyvelerde, kuru yemişte, baharatta ve bakliyatta da benzer sonuçlar ortaya çıkartmaktadır. Üzücü olan ise; sınırlarımızdan çıkmadan önce bu kalite sorunlarının tespit edilemiyor olmasıdır.
- Ülkemizde sahte zeytinyağı ve sahte baldan daha bol bir şey yoktur. Şu anda hileli ürün olarak ilan edildiği halde bazı ulusal zincirlerin raflarında satışı devam eden birçok ürün bulunmaktadır. Sorumsuz e ticaret siteleri de bu tip ürünleri hiç araştırma gereği duymadan tüketicinin önüne koyabiliyorlar. Çin’den bol miktarda zeytinyağı aroması geliyor. Bunları kimlerin kullandığına gelince; bu sahtekarların hiç birisi ambalaj üzerindeki adreste bulunamıyor. Yani cesaretin pik yapması sayesinde sadece ürün değil, adreste sahte olabiliyor.
- Ülkemizde etiketsiz et ve süt ürünlerini rahatça satma imkanı vardır. Bazı pazarlarda ve “yöresel lezzetler” adı altındaki organizasyonlarda bu ürünler soğuk muhafaza olmadan, toz içinde ve sinek eşliğinde açıkta satılabilmektedir.
- Hangi lokantada yemek yenilebileceğinin, hangisinde yenemeyeceğinin anlaşılması hayli zorlaşmıştır. Zira at ve eşek eti kullanımı sıradanlaşmıştır.
Sonuç olarak; sahte ürünü ifşa etmek yetmez, e ticaret başta olmak üzere bütün perakende satış noktalarından toplatılması gerekir. Zira listelerde yer alan birçok tağşişli ürün raflarda yer almayı sürdürmektedir. Zira ilgili Bakanlık denetimlerinden çekinmedikleri gibi tüketici sağlığını düşünenler de azalmıştır.
Gerek bu tarz perakende noktaları, gerekse yeme içme mekanları arasında kapatma kararı yaygınlaştırılmalıdır. Eğer amaç caydırmak ise…
Tağşişi defalarca tekrarlayan hilekarlar meslekten men edilmelidirler.
Son kullanım tarihi geçmiş ürünü satanın, indirim uygulayarak satanın veya ambalajdaki tarihi tahrif ederek satanın cezası katlamalı olmalıdır.
Pahalı satılan organik üründe bile hileye tenezzül eden sahtekarlar vardır. Bu tarz üreticiler ile birlikte mutlaka sertifika kuruluşları da cezalandırılmalıdır.
Sadece ilgili Bakanlığı hedef alan ve sahtekarları koruyan, dezenformasyon yaratan fırsatçılar türemiştir. Bunu da gözden kaçırmamak gerekir.
Sektör içinde, fiyatları tırmandırma görevi yanında, domuz eti sahtekarlığının ticari olmadığını da savunabilen çevreler vardır. Bu kişilerin bizim bildiğimiz sıfır maliyetli ‘yaban domuzu’ gerçeğini bilmemeleri mümkün değildir. Bu şekilde zaten yetersiz olan mücadeleyi sulandırmak da gıda terörüne hizmettir.
Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği’ne uygun kabul edilen ürünler içinde bile korunmamız gereken maddeler vardır. Tüketici olarak sağlıklı kalmak için çok dikkatli olmak zorundayız. Ambalaj üzerindeki içerikler ne kadar küçülse de, büyüteç yardımı ile de olsa aydınlanma ihtiyacı hayati derecede önemlidir.
Ülkemizde paketli gıdalarda kullanımı yaygın olan palm yağı konusunda; Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), kanserojen etkisini ortaya koyarak, bu yağı içeren ürünlerden kaçınılması gerektiğini bildirmektedir.
Yine paketli gıdalarda bulunabilen glikoz şurubu gıda sektöründe şeker yerine kullanılmaktadır. Mısır, patates veya buğday nişastasından elde edilir. Yaygın kullanımın amacı, düşük maliyet- yüksek kâr sağlamasındandır. Tüketiciye sağladığı da; organizma üzerindeki olumsuz etkisidir ve bu da bir bilimsel gerçekliktir (Los Angeles Üniversitesi). Bunu anlatmamın sebebi, gıda terörü dışında da sağlık riskini sıfırlayamadığımızı göstermek içindir. O zaman da bu tarz ürünlarin sınırlı tüketimi belki de bir tedbir sayılabilir.
NOTLAR:
Son altı ayda not ettiğim; sağlık riski yarattığı için gönderildiği ülkelerden iade edilen, üreticisini bilmediğimiz gıda çeşitlerini aşağıda sunuyorum. Her ürün çeşidinin yanında ve parantez içinde ihraç ve iade edildiği ülke adı yer almaktadır. Sakın yanlış anlaşılmasın; bu kalabalık liste sadece örnektir. Her yapılan ticaretin dörtle beşle çarpılması gerçeğe yaklaştırır.
Eğer sağlığını düşündüğü için fiyat farkı da ödeyerek organik beslenenler varsa sertifikalı organik ürünler içinden bile problem yaratan örnekleri de görme imkanları olacaktır. Aşağıda görüleceği üzere ülkemizden giden sorunlu ürünleri geri göndermek zorunda kalan sadece AB ülkesi sayısı 18’dir. Diğer kıta ülkeleri ile birlikte sayının 30’u geçmesi muhtemeldir. Eminim bu ülkeler bu kadar fazla ürünün, bizim sınırlardan hiçbir denetime takılmadan çıkabilmesine çok şaşırıyorlardır. Bize göre ihracata gidenlerin daha titiz seçilmiş ürünler olduğunu düşünürsek, yurt içinde bizim payımıza düşenlerin sağlığımızı hangi ölçüde tehdit ettiğini tahmin etmek zor olmasa gerektir…
Bazı ürünler ve iade edildiği ülkeler:
Nar (Letonya), leblebi (İtalya), kuru kayısı (Yunanistan), çeri domates (Romanya), Antep fıstığı (İtalya), domates (Hırvatistan), organik taze incir (Fransa), salatalık (Avusturya), nar (Bulgaristan), çörek otu (Almanya), çiğ fındık (Hollanda), taze biberler (Bulgaristan), kuru kekik (Almanya), yeşil mercimek (Slovenya), kuru incir (Hollanda), bitkisel yağ (Almanya), kuru kayısı (Almanya), armut (Hırvatistan), helva (Almanya), asma yaprağı (Almanya), dolmalık biber (Bulgaristan), Antep fıstığı (İsviçre), köy leblebisi (İsveç), köri tozu (Almanya), kuru incir (Fransa), sivri biber (Bulgaristan), kuru dut (İtalya), Antep fıstığı (Almanya), kuru kayısı (Hollanda), limon (Bulgaristan), kabuklu susam (Yunanistan), taze kayısı (Hırvatistan), köpek maması (Finlandiya), kuru incir (Fransa), kuru incir (Bulgaristan), domates (Avusturya), çarliston biber (Belçika), armut (Danimarka), yeşil erik (Almanya), susam (Yunanistan), kuru üzüm (Hollanda), kuru incir (Fransa), greyfurt (Bulgaristan), poşet çay (İtalya), tahin (Almanya), susam (İspanya), nar (Almanya), defne yaprağı (Letonya), kaynak suyu (Avusturya), fındık kreması (Belçika), asma yaprağı (Bulgaristan), kapari turşusu (İtalya), organik kuru üzüm (Almanya), portakal (Bulgaristan), mandalina (Bulgaristan), ayçiçek yağı (Danimarka), pizza kutuları (Fransa), kırmızı biber (Hollanda)…
Ercüment Tunçalp
Nobel getiren özverili çalışma
Bir Türk vatandaşının Nobel Ödülü almasını milletçe kutluyoruz ama bunu bir seri sportif başarının sonucu gibi algılamazsak iyi olur. Ekonomisi sorunlu bir ülkenin iktisatçısı bu ödülü almışsa; hangi çalışmalarla hedefe ulaştığına iyi bakmak gerekir. Öyle ya eğer Acemoğlu bu günkü ekonomi yönetimi ile aynı fikirleri paylaşsaydı, uygulamada başarısız olmuş bir sisteme ait önerilere bu ödül verilebilir miydi?
Elbette hayır…
Peki Daron Acemoğlu hangi çalışması ile bu ödülü kazanmış oldu?
Her ne kadar Nobel getiren çalışmanın etiketi, “Kurumların nasıl oluştuğu ve refah üzerindeki etkileri” olsa da aynı ekibin (bir kişi eksiği ile) 11 yıl önce kaleme aldığı “Ulusların Düşüşü” isimli kitapta da bu konu işlenmişti.
Dolayısıyla daha öncesi de olduğundan, uzun bir maratonun sonunda gelen bu ödülün, emek ve özveri dolu bir çalışma süreci geçirdiğini söyleyebiliriz.
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, 2024 Nobel Ekonomi Ödülü açıklamasında; “Ödül sahipleri bir ülkenin refahı için toplumsal kurumların önemini ortaya koydular. Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve halkı sömüren kurumların bulunduğu toplumlarda büyüme ya da daha iyiye doğru değişim gerçekleşemez. Ödül sahiplerinin araştırmaları bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor” deniyor.
Daron Acemoğlu’nun bu ödülü eninde sonunda alacağını biliyorduk. “Ulusların Düşüşü” kitabını yıllar önce (Türkçe ilk baskı 2017) satır satır okumuş, notlar almıştık. Zira ülkemiz adına ders çıkartılacak birçok küresel örnek vardı kitapta. Peki esas okuması gerekenler (direksiyonda olanlar) buradan dersler çıkartmış veya az da olsa iyileşme sağlamışlar mıdır?
Hayır!
İşte bunun için bizler Daron Acemoğlu’nu alkışlarken, dışardan ülkemize bakanlar da bizi alkışlıyor (!) olabilirler. Bu bakımdan neyi alkışladığımızı iyi bilelim. Kitapta ülkeler gruplara ayrılarak hangilerinin neden fakir kaldıkları, hangilerinin de neden zenginleştikleri anlatılıyor. Bizim hangi tarafta yer aldığımızı anlamak da okuyucuya kalıyor.
Kitaptan kısa bir alıntı (s. 357) ile devam ediyoruz…
“Bugün uluslar neden başarısız oluyorlar?” sorusunun cevabı; “Çünkü böyle ulusların sömürücü kurumları insanların tasarruf, yatırım ve yenilik için ihtiyaç duydukları teşvikleri sağlamıyorlar. Sömürücü siyasal kurumlar sömürüden çıkar sağlayanların gücünü pekiştirerek bu ekonomik kurumlara destek sağlıyorlar.” Bir yerlerden tanıdık geliyor mu?
Şimdi de Acemoğlu’nun kendi ülkesine dair düşüncelerine bakalım:
- “Türkiye ekonomisinin şu anki durumuyla sonuç getiren politikalar geliştirmek için kadroya gerek var. Bu kadro şu anda yok.”
- “Türkiye’nin problemleri çok daha yapısal, bir tek enflasyonu azaltarak çözülecek şeyler değil. Bu yapısal problemlere (yolsuzluk, verimsizlik, teknolojiye yeterince yatırım yapılamaması, eğitim durumu, kurumların kötüleşmesi) çözüm getirmediğimiz sürece aslında ekonominin potansiyelinin çok altında kalacağız.”
- “Türk demokrasisi de şu anda iyi bir durumda değil. Eğer uluslararası araştırma gruplarının sheet score’larına bakarsanız hepsi Türkiye’deki demokrasinin özellikle son on sene içinde geriye gittiğini, zayıfladığını gösteriyorlar.”
- “Yargı kurumlarında bağımsızlık yok, parlamento çok zayıfladı, Cumhurbaşkanlığı sistemi merkezileşme getirdi.” (Kaynak; euronews)
- “Bu kadar insanın göçü çöküşe yol açar. Türkiye bunun eşiğinde.”
- “Önemli olan reel faiz. Eksi reel faiz hangi yatırımcıya güven versin?” (Kaynak: T24)
Farklı zaman ve mekanda söyledikleriyle de devam edelim;
“Medyayı ele geçirip, yanlış bilgilerle demokrasiye karşı cephe açan yönetim tarzı devre dışı kalmalıdır. Büyüme olsa bile halka refah getiremiyorsa kıymeti yoktur. Üretkenlik sorunu (elindeki kaynakları üretken kullanamamak) halledilmelidir. Geleceği doğru düşünüp, hazırlıklar buna göre planlanmalıdır. Çalışanın yanında durmayan demokrasi ölür. Okullarda evrensel değişimi yakalayan eğitim verilmelidir.”
Bu topraklarda doğmuş olan Daron Acemoğlu, ülkesini seven ve o ülkenin her zaman gelişmesi önündeki engelleri bıkmadan usanmadan söyleyen başarılı bir iktisatçımızdır. Dünyanın yararlandığı bu kişiden, kendi ülkesine olan ilgisini mesleki görüşü dışında siyasi açıdan değerlendirmek zorlama olur. Bir an önce faydalanmak ve hangi görüşleriyle ödüle layık bulunduğunu bilmek yönetim kademelerinde bulunanlar için hayati öneme sahiptir.
Yapılan çalışmalar, her topluma göre eksikliği duyulan yapısal reformların önceliğine işaret etmektedir. Buna bir türlü yanaşmayan yönetimlerin diğer icraatlarına sıra gelmeyeceği de çıkarılması gereken en önemli sonuçtur. Ve de en kısa özet; ‘sağlam kurumlar inşa edemeyen ülkelerde refah artmaz’ veya ‘pasta büyürken iyi paylaşılamıyorsa kalkınma da olmaz, refah da gelmez’ şeklinde okunmalıdır.
Sonuç olarak; Nobel’i paylaştığı Simon Johnson ve James A. Robinson beraberliği de gösteriyor ki, çalışmalar küresel genişliktedir. Yani uzun araştırmalar sonunda gelen ödülün hangi önerilere verildiği gelişmekte olan bütün ülkeleri ilgilendiriyor. Bizim için hedef ise şimdilik tren kaçtığına göre bunu okuyup sindirecek seviyede öğrenciler yetiştirmek olmalıdır.
Kadın öğretmenin giyim kuşamını eğitim programına almak yerine, çağdaş ve kaliteli eğitim planlayarak ilk aşamada beyin göçüne engel olmak gerekir.
Yoksa o göç daha çok batı ülkelerine yönelir, kişisel gelişim orada sağlanır, meyvesini başkaları yer; kazanılan ödüllere sevinmek de bize düşer…
Ercüment Tunçalp
Gıda hileleri ve sosyal medya geyikleri
Önce en bilinen tarafından başlayalım. Ülkemizde taklit ve tağşiş konusuna çok kolay cüret edilmesi hiç yeni değildir. Enflasyonun patlaması ile cesaretin rekor seviyeye ulaşması ise 3-4 senelik mevzudur.
1 Mart 2022 tarihinden itibaren ara verilen ifşa mekanizmasının çalıştırılması konusunda, bizim kadar bıktırıcı sayıda yazı kaleme alan başka bir kaynak yoktur. Büyük para cezalarının caydırıcı olamayacağını, hatta fiyat artışlarına sebep olacağını; tek caydırıcı cezanın ise markayı vitrine koyan kamuoyu açıklaması olduğunu söyledik. Ve 2 Ekim 2024 tarihinde açıklanan ilk listelerde gördük ki; bu duyuruların kalıcı olarak iptal edildiğini zanneden hilekarlar bir hayli coşmuş. Artan cesaret bilhassa bal, sızma zeytinyağı, kaşar peynir ve tereyağı çeşitlerinde zaten sahte olduğunu bildiğimiz (fiyatlarına ve görsel özelliklerine bakarak) birçok ürünü listelerde karşımıza çıkartmıştır. Elbette halk sağlığı açısından bu gelişmeyi sevinçle karşıladık. Ancak sosyal medyada o kadar aslı astarı olmayan görüşle karşılaştık ki; bu haftaki yazıyı iptal ederek yerine yeni bir yazı kaleme almak şart oldu.
Bal, zeytinyağı, tereyağı konuları tartışılamayacak kadar net olduğundan, üzerinde fazla konuşulmadı. Ancak et ürünleri daha çok bilgi eksikliğinden kaynaklanan şekilde kafa karışıklığına sebep oldu ve isteyenin istediği şekilde kullanacağı hale geldi. Şimdi hatalı bulduğum görüşleri aydınlatmaya çalışacağım…
- “Domuz eti pahalı, hile yapan neden bu eti kullansın?” deniyor.
Pahalı olan et çiftliklerde yetiştirilen hayvanlara aittir. Burada kullanılması ihtimal dahilinde olan ise yaban domuzudur. Ülkemizin her yerinde ormanlık, çalılık ve bataklık bölgelerde çok sayıda bulunur. Hatta Bodrum’da, İstanbul Sarıyer’de, İzmir’de yerleşim yerlerinin yakınlarında gezindiklerini gösteren birçok görüntü vardır. Yani yaban domuzu eti bedavadır, sadece avcılık maliyeti vardır.
- “Bazı analiz raporlarında %0,1 oranı var. Bir işletme hile yapacaksa binde bir için yapar mı?” diyerek kesin teşhis konuluyor!
Bu oran ürünlerde tespit edilmiş olan domuz eti oranı değildir. Analiz yönteminin hassasiyet derecesidir. Yani bu yöntemle köfte veya döner karışımı içinde binde bir kadar az domuz eti olsa bile bulunabileceğine işaret eder. Ünlü bir ekonomist ‘bilgi sahibi olmadan fikir sahibi’ oluyor ve diyor ki; “Bir işletme salak mı da binde bir oranında domuz eti kullansın?”
Bir kişi uzmanlığı dışındaki bir konuda; lakırdı etmeden önce araştırma ve empati gereği duymazsa, diğer doğru söyledikleri de sorgulanır hale gelebilir.
- Köftesinden domuz eti çıkan bir başka yemek şirketinin kendi hesabından duyurduğu savunmasına da bakalım mı?
“Bizim ne kadar bayrağını seven, istihdam konusunda hassas, devlete vergisini veren, ailemizin dini, dünyevi, uhrevi hassasiyetini tüm halkımızın bildiği kanaatindeyiz.” Tamam da tağşiş tespiti ile alakasını çözemedim!
- “Efendim tanınmış marka sahipleri markasını bu şekilde tehlikeye atar mı?” görüşü ise yaşanan süreci dikkate almadığı için geçersizdir. Oysa ülkemizde böyle örneklerden o kadar bol var ki, markalarını tehlikeye attıklarını düşünmüyorlar. Çünkü; yetersiz para cezası kimsenin umurunda olmayıp, uzun süre ara verilen duyurular ise cesaret artırıcı olmuştur. Geçmişte olduğu gibi en son 31 aylık ara ile de “bize bir şey olmaz” inancı hile sayısını artırmıştır.
- “Analiz sonuçları neden 10 gün sonra çıkıyor? Normal prosedürde olumsuz analiz sonuçları hızlı bir şekilde ilgili zincirin şubesine bildirilmeliydi” eleştirisi var. Teknik olarak en hızlı şekli budur. Yıllar önce bu sonuçlar daha da geç çıkardı. Teknolojik gelişmeye rağmen süreç ancak bu kadar kısalabiliyor. Ancak şubeleri ile merkezi arasında iletişim sıkıntısı yaşayan işletmelerin bünyesinde bu süreler bile problem yaratabilir.
- “Bize şahit numune bırakmadılar” şikayeti ise oldukça şaşırtıcıdır. Gıda kontrolörlerine biraz ayıp olur. Şahit numuneyi mühürleyerek muhatabına teslim etmek görev tanımının ilk şartıdır. Yıllarca kendi sorumluluk alanından binlerce numune vermiş bir kişi olarak söylüyorum; bir kere bile bu aşamanın aksadığına tanık olmadım. İlgili şube iyi muhafaza edememiş, konulduğu yer unutulmuş veya kaybedilmiş olabilir. Çok rastlanan olaydır!
Sonuç olarak; yurt içinde ve yurt dışında yapılan kontrollerde bulunan rekor seviyedeki tağşişe sosyal medyada bir de arka pencere açma gayreti görüyorum.
Neredeyse bu sonuçları işletmelerin dışından bir gizli el organize ediyor. Ne yazık ki bu durum ülkedeki bölünmüşlüğün gıda hilelerine yansıyan yüzüdür. Duracağı yeri siyasi görüşe göre tanzim edenlere ve işi sulandırmaya çalışanlara “afiyet olsun” demekten başka söylenecek söz yoktur.
Biz ise bugüne kadar Tarım ve Orman Bakanlığı’na yönelttiğimiz eleştirilere ara vermiyoruz ve hâlâ diyoruz ki; 31 aydır neleri yediğimizi ve hangi sağlık risklerini üstlendiğimizi bilmiyoruz. Bunu nasıl telafi edebileceğiz?
Ancak zararın neresinden dönülürse kârdır diye düşünürsek; ifşa mekanizmasının sürekliliğini desteklemek zorundayız.
Listede adı geçen firmaları hiç ayırmayalım; zira şimdiye kadar suçunu kabul edene rastlamadık. Hata yaptığını bile söyleyerek özür dileyen de olmadı.
Daha fenası, şimdiye kadar işletmesine arının ürettiği bal girmeyen sözde bal firması da kendisine kumpas yapıldığından bahsedebildi.
Sosyal medyada dolaşan “bir işletmeye çökme organizasyonu” iddiaları ise bizim konumuz olamaz. Büyük ihtimalle mahkeme, ilgili işletmenin muhatap olduğu tehdit suçu tarihi ile numune alma tarihi arasında geçen 4 yıla bakarak, hangi sabırlı sabotajcının marifeti olduğunu çözebilir. Numune alınan iki farklı şubenin (Çankaya- Etimesgut), iki ayrı tarihte (15-02-2024 / 29-02-2024) ziyaret edileceğinin önceden tahmin edilmesi ve yine iki ayrı ürüne (köfte ve döner) birden domuz eti karıştırılması, piyango biletinin 6 haneli rakamına en büyük ikramiyenin isabet etmesi kadar düşük ihtimaldir. Eğer başarılmışsa, belki de ilerde tez konusu olarak ele alınması mümkün olabilir!
-
Firmalardan6 ay önce
Obase’in akıllı arama motoruna, uluslararası üstün başarı ödülü
-
Genel Haberler6 ay önce
MediaMarkt Türkiye: Kazandığımızı Türkiye’ye yatırmaya, deneyimle büyümeye devam edeceğiz
-
Genel Haberler6 ay önce
BİM, sektöründe “Yılın En İtibarlı İş Ortağı” seçildi
-
Genel Haberler6 ay önce
Mopaş yöneticileri, sera tesislerini gezdiler